Τα τελευταία 40 χρόνια, σε διεθνές επίπεδο, σημειώθηκε μια τεράστια ενίσχυση των πολυεθνικών επιχειρήσεων (ενεργειακών, παραγωγικών, χρηματοπιστωτικών, και πιο πρόσφατα των κολοσσών του διαδικτύου), παράλληλα με μια μεγάλη άνοδο της ανισότητας και με ένα περιορισμό του ρυθμού ανάπτυξης σε σχέση με την πρώτη μεταπολεμική περίοδο 1945-1980.
Ειδικότερα στον ενεργειακό τομέα, η τάση γιγάντωσης που είχε παρατηρηθεί πολύ πριν (π.χ. στις ΗΠΑ ήδη από μετά το 1870), απέκτησε μέσω των ιδιωτικοποιήσεων (κυρίως από τη δεκαετία του ‘80) νέα ορμή. Τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων τεχνολογιών παραγωγής ενέργειας (ιδίως γαιάνθρακα, πετρελαίου, φυσικού αερίου και πυρηνικής ενέργειας), δηλαδή εκείνων που απαιτούσαν χωρικά εντοπισμένους πόρους, και ο πολύ σημαντικός κεφαλαιουχικός εξοπλισμός που απαιτούνταν, οδήγησαν σε μια εξαιρετικά μεγάλη συγκέντρωση της παραγωγής και της διανομής της ενέργειας παγκοσμίως.
Η επίδραση του προκύπτοντος ενεργειακού ολιγοπωλίου στην πολιτική μας ζωή, με την έμμεση και άμεση δύναμη που διαθέτει και χωρίς την αντισταθμιστική ισχύ του κράτους ή και ενός πλέγματος μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ) και συνεταιρισμών παραγωγής ενέργειας, κινδυνεύει να καταστήσει τη δημοκρατία μας ένα κέλυφος άνευ περιεχομένου.
Η έλευση των ΑΠΕ (φωτοβολταϊκών, αιολικών, βιομάζας και μικρών ιδίως υδροηλεκτρικών) σηματοδοτεί μια θεμελιώδη στροφή, με την έννοια ότι δεν υφίστανται οι περιορισμοί των προηγούμενων τεχνολογιών ενέργειας: οι πόροι δεν είναι χωρικά εντοπισμένοι και δεν απαιτείται τόσο σημαντικός κεφαλαιουχικός εξοπλισμός για την παραγωγή της.
Εμφανίζεται επομένως ένα ορισμένο παράθυρο ευκαιρίας για τη χώρα ώστε να αποφευχθεί η όχι αναγκαία, από την άποψη της αποτελεσματικότητας, κυριαρχία των μεγάλων επιχειρήσεων στον αναδυόμενο τομέα ενέργειας των ΑΠΕ και να ανακοπεί η πορεία προς την ολιγοπώλησή τους. Η παρούσα κυβέρνηση, καθώς όλα δείχνουν, θα διαμορφώσει ένα πλαίσιο «παραχώρησης» του τομέα των ΑΠΕ σε λίγα μεγάλα ολιγοπώλια, που ανήκουν σε μερίδες του εθνικού ή και διεθνούς κεφαλαίου, με αποτέλεσμα τον έλεγχο της ενεργειακής αυτάρκειας της χώρας, αλλά και μεσομακροπρόθεσμα την οικονομική και κοινωνικο-πολιτική κυριαρχία τους επί της χώρας.
Το παρόν κείμενο αποτελεί ένα κάλεσμα για μια ευρεία συμμαχία κοινωνικών, πολιτικών, οικολογικών και παραγωγικών δυνάμεων, με στόχο την αποφυγή ολιγοπώλησης της παραγωγής ενέργειας και τα εξ αυτής προερχόμενα αρνητικά αποτελέσματα για την οικονομία και τη δημοκρατία μας. Τα χρονικά περιθώρια αντίδρασης είναι στενά, σχεδόν ασφυκτικά. Η ολιγοπωλιακή ένταση δεν αποκλείεται δυνητικά να απολήξει εν τέλει σε αντιαναπτυξιακή κατεύθυνση, με κινδύνους και για την ουσία της δημοκρατίας – φαινόμενο που εμπειρικά απαντάται διεθνώς και που θα συμβάλλει καθοριστικά σε επιδείνωση των ανισοτήτων, της ανάπτυξης και της δημοκρατίας στη χώρα μας.
* Κείμενο εργασίας του
Λόη Λαμπριανίδη, Καθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονίας, πρώην Γενικού Γραμματέα Ιδιωτικών Επενδύσεων Υπουργείου Οικονομίας & Ανάπτυξης
