Διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Προστασία της Δημόσιας Υγείας, βιοηθικά διλήμματα & ατομικά δικαιώματα στην εποχή της Covid-19» συνδιοργάνωσαν την Τρίτη 6 Ιουλίου, το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ και το Δίκτυο για την Καθολική Κάλυψη Υγείας και την Υπεράσπιση της Δημόσιας Περίθαλψης.

Στη συζήτηση συμμετείχαν ο τ. Υπουργός Υγείας και Τομεάρχης Υγείας της Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ Ανδρέας Ξανθός, η Principal Expert, Emergency Preparedness and Support στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) Αγορίτσα Μπάκα, ο Aναπληρωτής Καθηγητής και Διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Ηθικής στο ΕΚΠΑ και επικεφαλής του Ελληνικού Κλιμακίου της Έδρας Βιοηθικής της UNESCO Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης και ο Αναπληρωτής Καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας–Ιατρικής Εκπαίδευσης ΑΠΘ και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Εμμανουήλ Σμυρνάκης, με συντονιστή τον Υπεύθυνο Περιεχομένου, Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Ινστιτούτου ΕΝΑ Βαγγέλη Βιτζηλαίο.

«Το πρόταγμα είναι ατομική προστασία, συλλογική κοινωνική ευθύνη και κουλτούρα Δημόσιας Υγείας»

Ο Ανδρέας Ξανθός στην εισήγησή του τόνισε ότι «είμαστε σε μία κρίσιμη καμπή για την εξέλιξη της πανδημίας» προσθέτοντας -και επικρίνοντας τους χειρισμούς της κυβέρνησης- ότι «η αίσθηση για αποκλιμάκωση διαψεύστηκε για ακόμα μία φορά».

Υπογράμμισε το ζήτημα της παγκόσμιας ανισότητας της πρόσβασης στα εμβόλια, αναφέροντας ότι «όσο δεν επιτυγχάνεται η συλλογική προστασία σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο υπάρχουν τεράστιες εστίες πλημμελούς ή μηδενικού εμβολιασμού, όσο υπάρχουν εκτεταμένες ζώνες μη ανοσοποιημένων ανθρώπων τόσο θα λειτουργούν ως “επωαστήρια” μεταλλάξεων και ακριβώς λόγω της παγκοσμιοποίησης και της ευχερούς διασποράς, θα απειλούν το τείχους το οποίο θα προσπαθούμε να χτίσουμε εμείς στις χώρες της Δύσης. Είναι αδιαμφισβήτητο επιστημονικά, τόνισε, ότι «η ριζική απάντηση σε αυτή τη διακινδύνευση είναι ο μαζικός και καθολικός εμβολιασμός».

Επανέλαβε ότι «το αίτημα του ΣΥΡΙΖΑ και της Ευρωπαϊκής Αριστεράς να γίνει το εμβόλιο παγκόσμιο δημόσιο αγαθό, είναι η προοδευτική απάντηση στην πρόκληση των υγειονομικών ανισοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο και η μόνη λύση για έγκαιρη και αποτελεσματική πρόληψη στις επόμενες φάσεις της πανδημίας».

Ο κ. Ξανθός τόνισε ότι «η κυβέρνηση αρχίζει να θέτει στη δημόσια συζήτηση την ιδέα της υποχρεωτικότητας. Αντί να προηγηθεί μια σοβαρή επιδημιολογική και κοινωνική έρευνα η οποία θα αποτυπώσει τις αιτίες της υστέρησης στα ποσοστά εμβολιασμού σε ορισμένες περιοχές της χώρας και στις διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες, έρχεται ως απειλή η ιδέα του υποχρεωτικού εμβολιασμού, πυροδοτώντας ακόμη πιο αρνητικά αντανακλαστικά και ενισχύοντας την αντιεμβολιαστική φιλολογία». Και συμπλήρωσε στη συνέχεια ότι «η κυβέρνηση αντιλαμβάνεται ότι εξαντλείται η δεξαμενή των προθύμων για εμβολιασμό, υπάρχει μια κόπωση και μία εδραιωμένη αμφισβήτηση και διστακτικότητα και αρχίζει να κινείται προς την κουλτούρα της επιβολής, του αυταρχισμού και όχι της διασφάλισης συναινέσεων».

Ο τέως Υπουργός Υγείας σημείωσε ότι «οφείλουμε να πούμε με σαφήνεια ότι αυτή η υπόθεση απαιτεί σοβαρή στρατηγική, στοχευμένες παρεμβάσεις σε ειδικά κοινά, απαιτείται κουλτούρα αγωγής υγείας στην κοινότητα με την ευθύνη ειδικών, επαγγελματιών υγείας που έχουν τη γνώση να πείσουν την πλειονότητα των πολιτών για την αξία της καθολικότητας του εμβολιασμού. Να πείσουν δηλαδή ότι δεν είναι μία υπόθεση ατομικής προστασίας και μόνο, μία υπόθεση ατομικής ευθύνης, αλλά είναι μία πράξη κοινωνικής ευθύνης, αλληλεγγύης και συμβολής σε μία συλλογική προσπάθεια προστασίας του κοινωνικού συνόλου. Το πρόταγμα σήμερα είναι ατομική, προστασία, συλλογική κοινωνική ευθύνη και κουλτούρα Δημόσιας Υγείας».

Στη συνέχεια υπογράμμισε ότι «πρέπει να θυμίσουμε ξανά στην κοινωνία ότι οι μεγάλες επιδημίες, τα λοιμώδη νοσήματα εξαλείφθηκαν τον προηγούμενο αιώνα εξαιτίας των μαζικών εμβολιασμών. Είμαστε σε μία φάση νέων διακινδυνεύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, διασυνοριακών απειλών, με νέους, μεταλλαγμένους ιούς, με ξεχασμένα λοιμώδη νοσήματα που λόγω της παγκοσμιοποίησης και των ανισοτήτων επανέρχονται, άρα πρέπει να επικαιροποιήσουμε τη συνειδητοποίηση της αξίας των μέτρων προστασίας της Δημόσιας Υγείας» τονίζοντας ότι πρέπει «να τελειώσουμε με την ιστορία της επιστημονικής αμφισβήτησης για την ανάγκη, την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων. Έχουν γίνει 3,2 δισ. δόσεις σε όλο τον κόσμο, δεν υπάρχει πιο δοκιμασμένη παρέμβαση στην ιστορία της ιατρικής τις τελευταίες δεκαετίες. Αποδεδειγμένα ο εμβολιασμός εκμηδενίζει την πιθανότητα σοβαρής νόσησης, διασωλήνωσης και θανάτου. Το CDC λέει ότι το 99,2% των θανάτων στις ΗΠΑ είναι σε μη εμβολιασμένους».

Και κατέληξε λέγοντας ότι απαιτείται «να εμβολιάσουμε με εμπιστοσύνη την πλειονότητα της κοινωνίας πριν να συζητήσουμε για υποχρεωτικότητες» προσθέτοντας ότι πρέπει «να άρουμε τα εμπόδια πρόσβασης στον εμβολιασμό και να συμφωνήσουμε ότι ορισμένες δραστηριότητες στη χώρα είναι θεμιτό, επιβεβλημένο και δεοντολογικά σωστό να εκτελούνται από εμβολιασμένους. Να προτάξουμε την ηθική της ευθύνης και της ιατρικής-επαγγελματικής δεοντολογίας».

«Σημαντικά τα κοινωνικά οφέλη και τα ηθικά κίνητρα για τον εμβολιασμό»

Η Αγορίτσα Μπάκα εστίασε στην κατανόηση και αντιμετώπιση της αμφισβήτησης των εμβολίων. Η διστακτικότητα γύρω από τους εμβολιασμούς, ανέφερε, είναι μία συμπεριφορά που επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως:

  • Η εμπιστοσύνη, απέναντι στους επαγγελματίες υγείας και στο σύστημα που παρέχει και διαχειρίζεται τα εμβόλια
  • Ο εφησυχασμός, γιατί δεν υπάρχει η αίσθηση κινδύνου απέναντι στα λοιμώδη νοσήματα
  • Η δυσκολία πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας ή στα εμβόλια.

Σημείωσε ότι «οι απόψεις για τα εμβόλια ποικίλλουν, από την πλήρη άρνηση ως τη μερική αποδοχή. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αναφέρεται στη βιβλιογραφία είναι το θέμα της ασφάλειας των εμβολίων, ένα άλλο θέμα είναι οι μακροχρόνιες παρενέργειες των εμβολίων και η εμπιστοσύνη προς το σύστημα υγείας», μεταξύ άλλων.

Παρέθεσε τις κατηγορίες διστακτικών ατόμων, όπως οι όντως διστακτικοί, οι αδιάφοροι, οι πραγματικοί αρνητές και οι δυσπρόσιτοι. Αναφέροντας στοιχεία από τις θεωρίες συμπεριφοράς ανέφερε ότι «σε περιβάλλον φημών τείνουμε να αποφύγουμε τους εμβολιασμούς αφού δεν είναι εμφανείς οι άμεσες επιπτώσεις και δημιουργείται η εντύπωση ότι κάποιος προστατεύεται από την ανοσία των άλλων (free riding)», προσθέτοντας ότι «το κοινό επηρεάζεται εύκολα από προσωπικές ιστορίες». Συμπλήρωσε ότι είναι σημαντικά τα ηθικά κίνητρα και τα κοινωνικά οφέλη του εμβολιασμού, ενώ τόνισε ότι «η επιλογή του μη εμβολιασμού θα πρέπει να είναι ενεργητική απόφαση». Ταυτόχρονα σύστησε την αποφυγή της κριτικής σε όσους αμφισβητούν τα εμβόλια με την ταυτόχρονη παροχή πληροφοριών σχετικά με τις επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν από τον μη εμβολιασμό, ενώ επεσήμανε την ανάγκη «αναπλαισίωσης» των μηνυμάτων προς την επιθυμητή συμπεριφορά, δίνοντας έμφαση στη σημασία της συνεχούς ενημέρωσης των επαγγελματιών υγείας.

Σχετικά με τη χάραξη πολιτικής η κυρία Μπάκα τόνισε ότι «χρειάζεται συνολική διερεύνηση και μελέτη της διστακτικότητας στη χώρα μας, αντιμετώπιση των φημών και των ανησυχιών για τα εμβόλια με πιο επαγγελματικό τρόπο, ότι χρειάζεται προσβάσιμη αξιόπιστη πληροφορία με σωστά ενημερωμένες ιστοσελίδες τόσο για το κοινό όσο και για τους επαγγελματίες υγείας, εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, να τονιστούν τα κοινωνικά οφέλη του εμβολιασμού, να γίνεται προσεκτική επιλογή του τρόπου επικοινωνίας και των μηνυμάτων και να γίνει ειδική προσέγγιση των επαγγελματιών υγείας, γιατί αυτοί αποτελούν το μοντέλο για όλους τους άλλους και η γνώμη τους είναι εξαιρετικά βαρύνουσα για το κοινό». Τόνισε επίσης τη σημασία της διαφάνειας στη λήψη αποφάσεων ως σημαντικό παράγοντα αύξησης της εμπιστοσύνης του κοινού και έφερε το παράδειγμα των ΗΠΑ, όπου η επιτροπή εμβολιασμού συνεδριάζει δημόσια μέσω ίντερνετ.

«Να ξανασκεφτούμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας στο πλαίσιο μιας κοινωνίας»

Ο Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης έδωσε έμφαση στη ροπή του ανθρώπου προς τον ανορθολογισμό. Ανέφερε ότι «εάν από την αρχή της πανδημίας οι θεσμικοί φορείς και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης τόνιζαν με σαφήνεια ότι ο εμβολιασμός είναι απαραίτητος, είναι καθήκον όλων μας, είναι κοινωνικό και ηθικό καθήκον, τα ποσοστά των ανεμβολίαστων ενδεχομένως θα ήταν πάρα πολύ μικρά».

Και υπογράμμισε ότι «πρέπει να έρθει η ώρα να πάρουμε αποφάσεις, τι θα κάνουμε με τα εγγενή μας ελαττώματα, όπως η ροπή προς το ανορθόλογο, η αγάπη για τη βολικότητα. Για παράδειγμα οι free riders κάνουν κάτι βολικό με αήθη τρόπο, εκμεταλλεύονται ότι οι άλλοι θα εμβολιαστούν για να μείνουν ανεμβολίαστοι, είναι το ίδιο πράγμα με τη φοροδιαφυγή».

Ο κ. Πρωτοπαπαδάκης έθεσε το ζήτημα «του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας στο πλαίσιο μιας κοινωνίας». Και ανέφερε ότι «η σκέψη μας περιστρέφεται σε αυτό που ονομάζεται δικαιωματισμός, έχουμε ορθώσει ένα “τείχος” γύρω μας που είναι φτιαγμένο από δικαιώματα. Μέσα σε αυτό έχουμε εντάξει τα πάντα, ακόμα και επιλογές οι οποίες δεν αφορούν εμάς τους ίδιους, αλλά αφορούν και τους ανθρώπους που είναι εξαρτημένοι από εμάς, το άμεσο αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον μας. Αυτό πρέπει με κάποιο τρόπο να συζητηθεί. Παντού υπάρχει ένα “εγώ”, μπορεί να έχουμε μάθει να βλέπουμε τους εαυτούς μας ως αυτόνομες, αυθύπαρκτες υπάρξεις που ο καθένας ορίζει την ύπαρξή του για τον εαυτό του. Δεν είναι έτσι, ζούμε και λειτουργούμε σε ένα σχεσιακό πλέγμα υποχρεωτικά, δε γίνεται διαφορετικά. Τα δικαιώματα συγκρούονται με υποχρεώσεις, τα ατομικά μας δικαιώματα συγκρούονται με τις κοινωνικές μας υποχρεώσεις και πρέπει να αποφασίσουμε ποιο θέλουμε να υπερισχύει».

Σύμφωνα με τον επικεφαλής του Ελληνικού Κλιμακίου της Έδρας Βιοηθικής της UNESCO «πρέπει να γίνει μία συζήτηση για την κοινωνική μας ηθική» και «η πανδημία πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε τα του εαυτού μας, το πώς στεκόμαστε απέναντι στον εαυτό μας και απέναντι στους άλλους και πώς οργανώνουμε την κοινωνία μας, καθώς και τι κάνουμε με το ανορθόλογο κομμάτι μας».

«Ενδυνάμωση της κοινότητας, με ενεργό συμμετοχή της στην ενημέρωση για τον εμβολιασμό»

Ο Εμμανουήλ Σμυρνάκης στην εισήγησή του αναφέρθηκε στους παράγοντες που προκαλούν δισταγμό απέναντι στον εμβολιασμό. Αρχικά μίλησε για τον «ιατρικό εγγραμματισμό», λέγοντας ότι «αυτή τη χρονιά έχουμε γίνει όλοι “ειδικοί” και αυτό είναι ένα επίτευγμα. Έχουμε γίνει τόσο ειδικοί που ξεχνάμε ότι κάποιοι είναι πιο ειδικοί. Καλό είναι να μαθαίνουμε, να ενημερωνόμαστε, αλλά να μαθαίνουμε και να ακούμε και να διαβάζουμε επίσης».

Απαρίθμησε τις προϋποθέσεις/κριτήρια για την εισαγωγή ενός εμβολίου: Ασφάλεια, ανοσογονικότητα, αποτελεσματικότητα και καθαρότητα ή χαμηλή αντιδραστικότητα. «Τα εμβόλια που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή για τον Covid-19 είναι εμβόλια που έχουν περάσει αυτά τα κριτήρια, αλλιώς δε θα μπορούσαν να κυκλοφορήσουν» υπογράμμισε και συμπλήρωσε: «Αντί να δούμε πόσες ζωές έχουν σώσει τα εμβόλια στον κόσμο κοιτάζουμε τις περιπτώσεις με τις ανεπιθύμητες ενέργειες και τις ανεβάζουμε ψηλά στην ατζέντα, ξεκαθαρίζοντας ότι μιλάμε για κάτι καινούριο και άρα υπάρχει μία ανάγκη καταγραφής για οτιδήποτε συμβαίνει ώστε να ενημερωνόμαστε και να λαμβάνουμε αποφάσεις».

Ο κ. Σμυρνάκης ανέφερε ότι το 45% εμβολιασμού της Ελλάδας είναι κοντά σε πλούσιες χώρες του κόσμου (ΗΠΑ, Καναδάς, κ.ά), ωστόσο υπογράμμισε τις τεράστιες ανισότητες στον κόσμο, αλλά και εντός των χωρών με υψηλά ποσοστά εμβολιασμών -και στη χώρα μας-, λέγοντας ότι «η εξάλειψη τους παραμένει ζητούμενο».

«Δε συζητάμε γι’ αυτούς που τα απορρίπτουν όλα, αλλά γι’ αυτούς που διστάζουν» ανέφερε, σημειώνοντας ότι «οι άνθρωποι που είναι σε άρνηση ή δισταγμό είναι πιθανό να συζητήσουν χωρίς απαραίτητα να σημαίνει ότι θα αλλάξουν άποψη». Οι κύριοι παράγοντες του δισταγμού, όπως πρόσθεσε, για τον εμβολιασμό είναι α) η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια των εμβολίων, β) ο εφησυχασμός («υπάρχει χαμηλός κίνδυνος για τα λοιμώδη νοσήματα και ο εμβολιασμός δεν θεωρείται αναγκαία προληπτική πράξη») και γ) η διευκόλυνση (κατά πόσο είναι εύκολα προσβάσιμο το εμβόλιο).

Μιλώντας για την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση της απροθυμίας ή/και άρνησης πολιτών να εμβολιαστούν, ο κ. Σμυρνάκης υπογράμμισε «τη σημασία της ενδυνάμωσης της κοινότητας, με συμμετοχή της ίδιας της κοινότητας στην ενημέρωση», επισημαίνοντας τον σημαντικό ρόλο των επαγγελματιών υγείας στην ενημέρωση. «Χρειάζεται να οικοδομήσουμε μία γλώσσα εμπιστοσύνης, συζητώντας το θέμα, να μοιραστούμε πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές και να γίνουμε παράδειγμα για τους άλλους».

Εξηγώντας το τι συνεπάγεται ο υποχρεωτικός εμβολιασμός, μίλησε για συνέπειες του μη εμβολιασμού, όπως απαγορεύσεις πρόσβασης (εστιατόρια, εργασία κ.λπ), θέτοντας όμως και τις εξαιρέσεις που θα πρέπει να υπάρξουν στις περιπτώσεις υποχρεωτικότητας εμβολιασμού καθώς και το ζήτημα της ιδιωτικότητας για τον εμβολιασμό ή μη.

Τέλος, μίλησε και για τα ηθικά ζητήματα και τις επιφυλάξεις σχετικά με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά του Covid-19:

  • Αναγκαιότητα
  • Ασφάλεια
  • Επαρκείς αποδείξεις για την αποτελεσματικότητα
  • Επάρκεια και διαθεσιμότητα
  • Εμπιστοσύνη από το κοινό
  • Ηθική στη διαδικασία λήψης αποφάσεων

Συνοψίζοντας τη συζήτηση ο κ. Ξανθός τόνισε:

  • Από πουθενά δεν προκύπτει επιστημονική αμφισβήτηση της αναγκαιότητας, της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας των εμβολίων κατά του SARS-Cov-2.
  • O καθολικός εμβολιασμός είναι πράξη όχι μόνο ατομικής προστασίας και «απελευθέρωσης», αλλά κοινωνικής ευθύνης και αλληλεγγύης προς ευάλωτες ομάδες συνανθρώπων μας.
  • Για να αντιμετωπιστεί η κρίση εμπιστοσύνης μερίδας πολιτών απέναντι στον εμβολιασμό, απαιτούνται σύνθετες και πολυεπίπεδες παρεμβάσεις μετά από επιδημιολογική και κοινωνική έρευνα και όχι αυταρχισμός, στοχοποίηση και διχαστικές επιλογές ή κινήσεις που ευτελίζουν την κοινωνική σημασία του εμβολιασμού (πχ 150 ευρώ στους νέους).
  • Προϋπόθεση για μια σοβαρή παρέμβαση πειθούς και συνειδητοποίησης της αξίας των εμβολιασμών, είναι να αρθούν τα οργανωτικά ή λειτουργικά εμπόδια πρόσβασης στα εμβόλια (κατ’ οίκον εμβολιασμός, διαθεσιμότητα εμβολίων όλων των τύπων κ.λπ) και να ενισχυθεί το κλίμα εμπιστοσύνης στην κοινωνία.
  • Η σημερινή συντηρητική και αυταρχική κυβέρνηση δεν μπορεί να μπορεί να εγγυηθεί την προστασία της Δημόσιας Υγείας με ταυτόχρονο σεβασμό στο Σύνταγμα, στο Κράτος Δικαίου, στις αρχές της Βιοηθικής, στα εργασιακά, κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι διαδικτυακές συζητήσεις του ΕΝΑ για την πανδημία & τη Δημόσια Υγεία: